H Ελένη Καραντζόλα είναι καθηγήτρια γλωσσολογίας (ιστορία ελληνικής γλώσσας – γλωσσική πολιτική). Σπούδασε φιλολογία και γλωσσολογία στη Φιλοσοφική Σχολή του ΑΠΘ και έκανε μεταπτυχιακές σπουδές κοινωνιολογίας της επικοινωνίας στο Universite Paris VII και επιστημών του λόγου στην Εcoles des Hautes Etudes en Sciences Sociales στο Παρίσι, όπου και εκπόνησε τη διδακτορική της διατριβή με τριετή υποτροφία του Ιδρύματος Ωνάση. Τα ερευνητικά και συγγραφικά της ενδιαφέροντα αφορούν τη δημώδη ελληνική της εποχής της τουρκοκρατίας και βενετοκρατίας (16ος-17οςαι.), τις θεωρίες γλωσσικής επαφής και γλωσσικής αλλαγής, τα συστήματα γραφής, καθώς και τη γλωσσική πολιτική, με έμφαση στους γραμματισμούς και την εκπαίδευση ενηλίκων / διά βίου μάθηση. Σε μεταπτυχιακό επίπεδο δίδαξε στο ΠΜΣ «Πολιτικές, οικονομικές και διεθνείς σχέσεις στη Μεσόγειο» του ΤΜΣ, καθώς και στο ΠΜΣ. Eργάστηκε ως ερευνήτρια στο Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας (1996-2001), σε θέματα ιστορίας της ελληνικής γλώσσας και γλωσσικής πολιτικής. Στο ΤΜΣ υπήρξε συντονίστρια της επιτροπής προγράμματος σπουδών, ακαδημαϊκή υπεύθυνη της υπηρεσίας ηλεκτρονικής μάθησης WebCT Vista και των Open Courses του Τμήματος, υπεύθυνη Πρακτικής Άσκησης των φοιτητών/τριών της Κατεύθυνσης Γλωσσολογίας. Ανέλαβε καθήκοντα προέδρου του Τμήματος τη διετία 2010-2012, ενώ από το 2008 είναι Διευθύντρια του Εργαστηρίου Γλωσσολογίας ΝΑ Μεσογείου, το οποίο υποστηρίζει ερευνητικές και διδακτικές ανάγκες της Κατεύθυνσης Γλωσσολογίας. Στο πλαίσιο του Εργαστηρίου έχει συστήσει «Δίκτυο Γραμματισμού» και ομάδα μελέτης της πρώιμης νεοελληνικής. Έχει συμμετάσχει, από θέση ευθύνης, σε ποικίλα έργα του ΕΠΕΑΕΚ και του ΕΣΠΑ που περιείχαν δράσης γλωσσικής αγωγής και πολιτικής (Εκπαίδευση Μουσουλμανοπαίδων, Ενισχυτική διδασκαλία, Κέντρα Εκπαίδευσης Ενηλίκων, Εκπαίδευση Αλλοδαπών και Παλιννοστούντων, Οδυσσέας κ.ά.), καθώς και σε ευρωπαϊκά προγράμματα (Reprise, Modeval I, II). Έχει διατελέσει επιστημονική συνεργάτις της Γενικής Γραμματείας Εκπαίδευσης Ενηλίκων, του Δικτύου Σχολικής Καινοτομίας, του Institute of Education της Unesco, ενώ είναι μέλος του International Research Network for Learning and Multiliteracies. Τον Ιούλιο του 2012 ορίστηκε Γενική Γραμματέας Διά Βίου Μάθησης του ΥΠΑΙΘΠΑ, θέση στην οποία παρέμεινε έως τον Ιούλιο του 2013. Από τον Σεπτέμβριο του 2017 είναι μέλος της επιτροπής του ΙΕΠ για την αναμόρφωση της λειτουργίας των τάξεων υποδοχής.
Τα ευρήματα της έρευνάς της σχετικά με την ιστορία της ελληνικής έχουν δημοσιευτεί σε μονογραφίες, συλλογικούς τόμους, περιοδικά (Journal of Pragmatics, Revue des Etudes Neohelleniques, Linguistics, Journal of Greek Linguistics) και πρακτικά εξειδικευμένων διεθνών συνεδρίων (Neograeca Medii Aevi, Κρητολογικό, Πανιόνιο κ.ά.), ενώ μελέτες της για θέματα γλωσσικής εκπαιδευτικής πολιτικής έχουν δημοσιευθεί στο International Journal of Learning, The International Journal of Interdisciplinary Sociαl Sciences, Mediterranean Journal of Educational Studiesκ.ά. Είχε την επιμέλεια της σειράς «Γλώσσα – Εκπαίδευση – Κοινωνία» των εκδόσεων Μεταίχμιο.
Στα βιβλία που έχει συγγράψει / επιμεληθεί περιλαμβάνονται: Η γλωσσική εκπαίδευση των ελλήνων μεταναστών στην Ευρώπη (Αθήνα: ΥΠΕΠΘ & ΚΕΓ, 1997, επιμ. με Α.-Φ. Χριστίδη, τρίγλωσση έκδοση), Γλωσσική ετερότητα στην Ελλάδα (Αθήνα: Αλεξάνδρεια, 2001, με Λ. Εμπειρίκο et al.), Γλωσσική αλλαγή (Αθήνα: νήσος, 2004, με Α. Φλιάτουρα), Γλωσσικές πολιτικές στις χώρες της Μεσογείου (Θεσσαλονίκη.
